Kitap okumak yaşam içinde kazanılması gereken en önemli alışkanlıklardan biridir. kitap okumanın çocuklara hatta biz yetişkinlere kazandırdıkları saymakla bitmez. Bu alışkanlık ne kadar erken kazanılırsa kalıcılığı da o kadar fazla olacaktır.
Kitap sevgisi aşılamak, bu alışkanlığı kazandırmak zaman zaman ailelerin kaygılanmasına sebep olan konulardan biridir. Her aile çocuğu okusun, bundan keyif alsın ve aynı zamanda gelişimi desteklensin ister fakat bunu nasıl sağlayacağını bilemeyebilir. Aslına bakarsanız özen gösterildiğinde kitap okuma alışkanlığını edinmek oldukça kolaydır. Kimse zorla kitap okuyamaz, çocuk ne zaman kitap sevgisi kazanırsa işte o zaman kitap okuma alışkanlığını da kazanıyor demektir.
Kitap okumanın çocuk gelişimine katkıları nelerdir?
Kitap okumak çocuğun bilişsel, sosyal ve psikolojik gelişimine katkıda bulunur. Tahmin edilebileceği gibi en önemli katkılardan birisi dil gelişiminedir. Çocuk dinleyerek ve sesleri taklit ederek alıştırmalar yapmaya başlar ve bu da konuşmasını kolaylaştırır. Çocuğa ne kadar fazla kitap okunur ve çocuk ne kadar fazla kitap okursa kelime hazinesi o kadar gelişecektir. Kitap okumak yeni dünyalara girmeye olanak sağlar. Çocuğun hayal gücünü geliştirir, yaratıcı düşünmeyi pekiştirir. Aynı zamanda belleğin gelişimine olumlu katkıda bulunur. Odaklanmasına ve dikkatini toplamasına yardımcı olur. Kitapların bilgilendirici özellikleri vardır, çok okuyarak bir sürü yeni bilgi edinebilir.
Çocuğa kitap okunması anne, baba arasındaki ilişkinin de güçlenmesini de sağlar. Birlikte zaman geçirmek çocuğu mutlu edecek aile içi bağları da güçlendirecektir. Okunan kitaplar, hikayeler sayesinde çocuk insanları, doğayı, hayvanları, okulu vb. birçok olguya karşı sevgi kazanır. Hikayeler sosyal ilişkileri daha rahat bir biçimde anlamlandırmasına yardımcı olur. Sosyal uyumu kolaylaşır. Kendi hayatının dışındaki hayatları tanıma fırsatı, farklı kültürleri tanıma ve anlama fırsatı bulur.
Hikayelerle birlikte farklı kişilerinde kendisiyle aynı ya da kendisinden farklı duyguları ve düşünceleri olduğunu anlar, duygu paylaşımı sağlanır, çocuk kendini yalnız hissetmez ve duygularını tanıma fırsatı olur.
Başına gelebilecek olaylar karşısında nasıl davranabileceği, nasıl tepkiler verebileceği konusunda bilgi edinir, kitap okumak onun gerçek hayata hazırlanmasını sağlar.
Bu alışkanlığı edindiğinde boş zamanlarını yararlı ve keyifli geçirebileceği, ömür boyu uygulayabileceği bir beceri elde etmiş olacaktır.

Ne zaman başlamalıyım?
Çocuklarınıza kitap okumak için gereken belirli bir yaş yok.
Kitap okumak her yaş için uygun en öğretici, eğlenceli, her an uygulanabilecek aktivitelerden biridir. Çocuklara kitap okumak için belirli bir yaşa gelmesini beklemeye gerek yoktur. Bebeklikten itibaren kitap okumaya başlanabilir ve böylelikle gelişimine olumlu katkıda bulunulabilir. Bu alışkanlık ne kadar erken yaşlarda kazanılırsa kalıcılığı da o kadar güçlü olacaktır. Elbette çocuklar okumayı sökmeden kitap okuyamazlar ama kitap okuma alışkanlığını çok küçük yaşlarda kazanabilirler. Her döneme uygun kitaplar bulunmaktadır.
Yaşa Uygun Kitap Nasıl Olmalı?
Eğer çocuğunuzun yaşına uygun kitapları tercih ederseniz ilgisini daha çok çekebilir ve alışkanlığı kazanmasında önemli bir başlangıç yapmış olabilirsiniz.
0-3 Yaş
Bu yaşta özellikle dil gelişimine destek olmak için çocuklara kitap okumak çok büyük önem taşır. Bu yaşlarda çocuklar dinleyerek ve dokunarak öğrenirler. Bu nedenle;
Parlak ve dikkat çekici renklerin olduğu,
İçinde bildikleri tanıdık nesnelerin bulunduğu,
Bol resimli, az kelimeli,
Kısa ama ahenkli cümleleri bulunan,
Taşıyabilecekleri boyutlarda, kolay yıpranmayacak
kitapları tercih etmek çocuğunuzun ilgisini daha kolay çekmenize ve kitapla daha uzun vakit geçirmesine yardımcı olacaktır.
3-5 Yaş
Bu yaş aralığı yaratıcılığın geliştiği, olayların nedenlerinin merak edildiği dönemdir. Aynı zamanda okumaya da hazırlık dönemi denebilir. Yazılar ve kitaplarla büyüyen bir çocuk seslerle ve harflerle tanışır okuma sürecini de rahatlıkla başarır. Bu dönemde günlük hayatlarında karşılaştıkları olayları, sorunları içeren eğlenceli ve öğretici hikayeler tercih edilebilir.
Kendi hayatlarına yakın masallar, yaşamlarını anlamlandırabilecekleri hikayeler tercih edilebilir. Onun yaşında hoşlandığınız hikayeleri düşünüp onları okuyabilirsiniz bu size de oldukça keyif verecektir.
Çocukların hayal gücünü geliştiren kitaplar tercih edilmelidir. Okurken aynı zamanda konuşup sorular sorabilir hikayeyi kendisinin kurgulamasını da destekleyebilirsiniz “şimdi ne yaptı sence” şeklinde sorular sorabilirsiniz.
Güzel resmedilmiş içinde ayrıntılı resimler bulunan kitaplar kullanabilirsiniz.
Kitapların kahramanları, kahramanların birbiriyle ilişkileri olabilir bu sosyal gelişimlerini de destekleyecektir.
Çok fazla yazı içeren kitaplar sıkılmalarına neden olabilir bu nedenle daha fazla resim içermesine özen göstermelisiniz.
5-8 Yaş
Bu yaşlarda çocuklar kendilerini tanımaya başlarlar. Karşılarındaki insanların da farklı duygu ve düşüncelerinin olduğunu bilirler. Öğrenmeye her yaşta olduğu gibi bu yaşlarda da oldukça açıktırlar.
Bu yaşlarda yalnız iyilerin değil aynı zamanda kötülerin de bulunduğu hikayeler anlatmak iyiyi ve kötüyü ayırt etmek ve gerçekleri göstermek açısından yararlı olacaktır.
Gerçek hikayelerden parçaların bulunduğu hikayeler tercih edilebilir.
Keyifli olduğu kadar öğretici olan kitaplar tercih edilmelidir.
Okumaya başlayanlar için çok zor olmayan, çok yabancı kelime içermeyen kitaplar seçmek önemlidir. Çok zorlandıklarında devam etmek istemeyeceklerdir.
Bu yaşlarda çocukların ilgi alanlarını önemsemek, bu doğrultuda kitaplar seçmesine izin vermek kitap okuma isteğini arttıracaktır.
8-12 Yaş
Bu yaşlarda çocuğunuz artık okuma ve yazmayı öğrenmiştir. Artık kendi ilgi alanına yönelik kitapları rahatlıkla seçebilir. Yeni bilgiler, maceralar heyecanını arttırabilir.
Elbette aileler olarak çocuklarımızın okuduğu, izlediği şeylerin ders vermesini, öğüt verici olmasını istiyoruz ancak bazen bu çocuğu bazen sıkabilir. Bu nedenle her zaman çok fazla mesaj vermeyen ama düşündüren kitapları tercih etmek yararlı olacaktır.
Artık kendi seçimlerini yapabilir, kendi zevkine ve ilgi alanına uygun kitaplar alınmalıdır.
Kitapları alıp önüne koymaktansa birlikte kitapçılarda zaman geçirip, keyifle seçim yapmasını sağlayabilirsiniz.
Bebeklik Çağında Kitap
Bebeklikten itibaren kitap okunmaya başlamak ve bebekleri kitapla tanıştırmak çok önemlidir. Henüz bebekken kitap ile tanışmak özellikle dil becerilerine katkıda bulunmakta bunun yanı sıra gelişimin birçok alanını desteklemektedir. Her yaş için hazırlanmış kitaplar bulunmaktadır. Bebeklik çağı için özel olarak hazırlanmış kitaplar genellikle bezden ya da kalın kartondan yapılmaktadır. Bebekler kitaplara bakmanın yanı sıra onları ağızlarına götürmeyi de çok severler. Bu nedenle yıkanabilir malzemeden yapılmış olması bir avantajdır.
Bebek kitapları içinde birçok uyaranı bulundurabiliyor. Kimisi içinde farklı dokular, farklı sesler, parlak, dikkat çekici renkler bulunduruyor. Bebekler bu kitaplarla oynarken birçok farklı beceri kazanıyorlar. Kapak açıp kapatmayı deneyimliyorlar, çeşitli doku yüzeylerine dokunma ve bunları tanıma fırsatları oluyor, sayfa çevirme alışkanlığı ediniyorlar, bir ebeveynle birlikte soru cevap şeklinde ilerlendiğinde bu işlem onlar için oyuna haline geliyor ve keyif alıyorlar.
Bebeklik çağında kullanılan kitaplar görsel, işitsel ve dokunsal duyulara hitap eder. Bebekler onlara okunan kitaplar sayesinde sesler, sözcükler öğrenirler böylelikle dil gelişimi desteklenir. Resimleri incelerler, işaret ederler, duydukları sesleri taklit ederler böylelikle bebeğin sözcük dağarcığı, çevre algısı, sayı sayma becerileri gelişir.
Bebeğin kendi boyutuna uygun ve tutabileceği, taşıyabileceği kitaplar seçmek önemlidir çünkü kitapları rahatlıkla kavrayabilmek, başka yerlere taşımak, sayfalarını rahatça kurcalamak dil becerilerinin yanı sıra ince ve kaba motor becerilerini de geliştirmektedir.
Bebeğime nasıl kitap okumam gerekir?
Belirli teknikler kullanarak kitap okumayı keyifli hale getirebilir ve çocuğunuzda kitap okuma alışkanlığının kalıcı olmasını sağlayabilirsiniz. Bunlar çok basit ve uygulanması oldukça pratik şeyler önemli olan bunun gerekli olduğunun bilincinde olmak ve çaba sarf etmek.
Öncelikle çocuğunuza uygun bir kitap seçmelisiniz. Onun ilgisini çekmeli ve onun için zararlı olabilecek bilgiler içermemeli.
Eğer çocuğunuzun daha sakin ve huzurlu olduğu bir zamanı seçerseniz bu kitaba daha çok ilgi göstermesine neden olacaktır. Uykusunu aldıktan sonra, karnı tokken kitap okumak hem onun hem de sizin için daha verimli bir süre olacaktır.
Kitap okurken bulunduğunuz ortamın iyi ışık alması, rahat olması, sessiz olması dikkatinizin dağılmasını önler.
Çocuğunuzun kitabı göreceği şekilde kucağınızda oturması önemlidir, eğer kitabı yalnızca siz görüyorsanız bu onun dikkatini çekmeyecektir, ilgisi başka yere kayacaktır.
Çocukların dikkatleri kısadır, çabuk dağılır. Bu nedenle ilk aşamalarda kısa kitaplar seçilmelidir.
Çocuğun ilgisini çekmek için yaratıcılığınızı kullanmanız gerekebilir. Sıkıcı bir ses tonuyla, hızlı hızlı okumanın hiçbir faydası olmayacaktır. Ses tonunuzu azaltıp yükselterek okumak, hikayeyi heyecanlı hale getirmek, üzerinden sorular sormak (“Aa balık ne renkmiş..” gibi) çocuğun dikkatini çekecek ve keyifle ilgilenmesini sağlayacaktır.
“Bakalım bu sayfada ne varmış” şeklinde sorularla çocuğun heyecanı arttırılabilir ve sayfaları kurcalamaya teşvik edilebilir.
Çocuğunuz henüz konuşmuyor olabilir ancak bu anlamadığı anlamına gelmez. Ona sorular sorun, göstermesi için teşvik edin. Çabasını takdir etmeği ihmal etmeyin.
Sayfalar üzerinde durun, resimlerdeki ayrıntıları inceleyin, nesnelerin isimlerini tekrarlayın. Böylelikle öğrenmesine yardımcı olacaksınız.
Eğer kitap hayvanlardan oluşuyorsa çocuğunuzun da hayvan sesleri çıkarması için onu teşvik edin, tekrarlanacak bölümleri birlikte tekrar edin.
Kimi zaman anneler hijyenik nedenlerden dolayı çocukların her şeye dokunmasını istemezler, ağızlarına götürdüklerinde ise çok endişelenebilirler. Ancak çocuklar bu yolla nesneleri keşfediyor ve öğreniyorlar. Elinizdeki kitabı tutmasına, dokunmasına, belki tehlikeli olmadığı sürece ağzına götürmesine izin verin.
Eğer sıkılmaya başladıysa ilgisini çekmeye çalışın, komik bir şekilde okumayı deneyin, sesinizin tonunu değiştirin.
Çocuk ilgisini tamamen kaybettiyse zorlamayın, kesinlikle kızmayın.
Çocuk büyüdükçe alışkanlık nasıl kazandırılabilir?
Bir alışkanlığı kazandırmanın ve kazanmanın yolu iyi bir gözlem ve o davranışa sıkça maruz kalmaktan geçer. Çocuklar sürekli etrafındakileri gözlemlerler, anne ve babalarının davranışları onlar için çok önem taşır. Nasıl davranmalarını istiyorsak bizlerde o şekilde davranmaya özen göstermeliyiz.
ALTIN KURAL: Örnek olun.
Eğer bizler çocuklarımızın yanında kitap okumaz ve sadece televizyon, bilgisayar ya da herhangi başka bir şey ile ilgilenirsek çocuğun alışkanlığı kazanmasını bekleyemeyiz.
Ne kadar küçük yaşta kitapla ilgilenmesini sağlarsak o kadar çok sevecektir. Bu nedenle kitap okumak için okumayı sökmesi beklenmemelidir.
Küçük yaşlardan itibaren gece uyumadan önce kitap okuyabilirsiniz. Sizinle vakit geçirmek ve uyumadan önce güzel hikayeler dinlemek kendilerini iyi hissetmelerini sağlayacak aynı zamanda uykudan önce okuma alışkanlığı kazandıracaktır.
Etrafta birçok uyaran varken kitaba odaklanmak zor olabilir. Tablet, telefon, bilgisayar çocuklara daha çekici gelebilir. Bu nedenle çocuklarımızın yanında ilgilerini dağıtacak çok yararlı olmayan aletlerle oynamamaya özen gösterilmelidir.
Ailece kitap okuma saati belirlenebilir, çocuk kendini yalnız hissetmez ve bu davranışın herkes tarafından yapılıyor olması ona keyif verecektir, kitap sevgisini arttıracaktır.
Zorla bir alışkanlık kazandırmaya çalışmak işe yaramayacaktır. Eğer çocuk o an o kitabı okumak istemiyorsa zorlamak, kızmak, öfkelenmek işe yaramayacaktır. Çocuğun neden okumak istemediğini anlamak önem taşır. Başka bir zaman belki daha çok ilgisini çekecek bir kitap denemek daha faydalı olacaktır.
Ev içinde kitaplarını ulaşabilecekleri yerlerde bulundurmak belki odalarında kendi kitaplarında bir kütüphane oluşturmak bu konuda heveslerini arttıracaktır.
Kitap almak için kitapçıya birlikte gitmeli, zaman harcamalı, farklı kitapları kurcalamalı ve seçim yapmasına izin vermelisiniz. Fırsat buldukça büyük kütüphanelere de gidebilir, ortamı tanımasını ve alışmasını sağlayabilirsiniz.
Kitaplarda resimler yazıdan daha önce dikkat çekmektedir. Bu nedenle içerikte resimlere de dikkat edilmelidir. Yazı ve resmin eşleşmesi okumayı daha keyifli hale getirecektir.
Çocuğun problem çözme, kendi doğrularını seçme gibi becerilerinin gelişmesini isteriz. Kitap okuma bu becerilere katkıda bulunur. Ancak bu eğlendirirken düşündüren kitaplarla sağlanabilir. Bu nedenle kitap alırken aşırı öğretici, sadece iyilerin gösterildiği kitapları tercih etmemenizde fayda vardır.
Çocuklar sıra dışı hikayelere bayılırlar, bu aynı zamanda onların yaratıcılığını destekler. Bu nedenle bu tarz kitapları seçerek okumayı keyifli hale getirebilirsiniz.
Yetişkinlerde olduğu gibi çocuklar da başladıkları kitabı yarım bırakabilirler. Bitirmesini istiyor olsanız bile onu zorlamayın, gerçekten sıkılmış ve okumak istemiyor olabilir. Suçlamadan ve öfkelenmeden onun yarım bıraktığı kitabı siz okuyabilirsiniz ve sıkıcı bulduysanız itiraf edebilirsiniz, bu onun farklı bir kitaba geçişini hızlandıracaktır.
Çocuğunuzla sohbet edin, tavsiyelerini dinleyin. Ondan kitap tavsiyesi alın, verdiği tavsiyelere uyun ve söylediği kitapları okumaya özen gösterin.
Çocuklarınızın farklı kültürleri kazanmasını istiyorsanız, düzgün çevrilmiş yabancı kitapları okumalarını sağlayabilirsiniz. Böylelikle farklı yaşamları tanıma fırsatı bulacaklardır.
Çocuğum kitap okumayı sevmiyor!
Çocuğunuz kitap okumayı sevmiyor bu konu sizi çok üzüyor olabilir. Daha önceden kitap okuyan oğlunuz/kızınız biranda tüm kitaplarını fırlatıp atmış, okumak istemiyorum diye bağırıyor olabilir. Paniğe kapılmamalısınız. Bunun altında yatan sebepler anlamak durumu çözmek konusunda büyük adım olacaktır.
Söz edildiği gibi eğer siz kitap okuyorsanız çocuk da okumak isteyecektir. Ancak annesi ve babası kitap okumayan çocuk için okuma fikri uzak ve güzel bir fikir değildir. Bu nedenle örnek olmak şarttır.
Bir şeyi zorla okumak hiç keyifli olmayabilir. Kendimizi onun yerine koymalı ve anlamaya çalışmalıyız. Zorunda olduğu için okumak istemiyor olabilir, ara sıra seçimi ona bırakmalı ve keyif alacağı, ilgi alanı olan kitaplar okumasına izin vermeliyiz.
Bu zamanların çocuklarının etrafında dikkatlerini dağıtabilecek uyaran sayısı oldukça fazla; teknolojik aletler her yerde. Bebeklikten itibaren teknolojik aletlerden oldukça uzak tutmaya çalışabilir, kitap okumaya çok küçük yaşlarda başlayabilirsiniz.
Minicik olmalarına rağmen çok yoğun günler geçirebiliyorlar; okula, ardından etüt, belki bir kurs tüm bunların arasında arkadaşlarıyla zaman geçiremiyor, kendilerine zaman ayıramıyor olabilirler. Kitap okumak için gerekli zamanı ve isteği kendilerinde bulmakta güçlük çekiyor olabilirler. Kendimizi onların yerine koymalı ve anlamaya çalışmalıyız.
Yeni beceriler kazanmak her zaman çok kolay değildir. Okumaya yeni başladıklarında bu ona zor gelebilir ve istemeyebilirler. Sabırlı olmak, her başarısı için takdir etek ve cesaretlendirmek gereklidir.
Kendinizi düşünün, güzel, çekici, merak uyandıran bir kapağa sahip kitabı alıp okuma ihtimaliniz daha yüksek değil mi. Bu durum çocuklar için yetişkinlere göre kitap seçme ve okuma konusunda çok daha belirleyici olabilir. Eğlenceli ve dikkat çekici kapakları bulunan kitaplar ilgilerini çekebilir.
Çocuğunuz kitap okumayı sevmiyor olabilir, ama elbette sevdiği, ilgisini çeken, onu eğlendiren şeyler vardır. Bu şeyleri keşfedip, içinde bunları bulunduran kitaplar almak işe yarayacaktır. İlgilendikleri konuda daha fazla bilgi edinmek onları heyecanlandırır.
Çocuğunuzun okuma biçimini, seçtiği kitapları eleştiriyorsanız bu onu kitap okumaktan soğutuyor olabilir. Tutumunuza dikkat etmeli ve şevkini kırmaktansa onu cesaretlendirmelisiniz.
Çocuğunuz okumayı öğrendiği an ona kitap okumayı bırakmayın, alıştırdığınız gibi gece yatmadan önce ya da ne zaman uygunsanız yüksek sesle kitap okuyun, üzerine konuşun.
Çocuğunuza kitap okumayı keyifli hale getirebilecek hediyeler alın. Örneğin gece okumasını sağlayacak okuma lambası, kitaplarını süsleyecek kitap ayraçları alabilirsiniz.
Eğer çocuğunuz yalnız okumak istemiyorsa kitabı birlikte okuyabilirsiniz. Biraz siz sesli okuyun, bir kısmını o okusun. Bu şekilde daha çok keyif alacaktır.
Evin içinde kitapların, dergilerin bulunması merakını arttıracaktır. Tüm bunlar çocuğunuzun ulaşabileceği yerlerde olmalıdır.
Kitap okumak dünya üzerinde kazanılabilecek en faydalı alışkanlıklardan biridir. Eğer siz de yeterince okumadığınızı düşünüyorsanız çocuğunuz ile birlikte çabalayabilir, aynı zamanda ona iyi bir örnek olabilirsiniz.
Eğer çocuğunuz tüm çabalara rağmen size karşı çıkıyor veya okumakta güçlük çekiyorsa psikolojik veya fiziksel bir problemden kaynaklanıyor olabilir bu nedenle geç kalmadan bir uzmana başvurmak faydalı olacaktır.

Uzman Klinik Psikolog
Yasemin Meriç Kazdal

*Bu yazının tüm hakları saklıdır, yazarın izni olmadan kopyalanması kullanılması ya da paylaşılması yasaktır.